Metabole acidose is een toestand waarin een teveel aan niet-respiratoir zuur in het lichaam aanwezig is. Feitelijk is elke niet-respiratoire acidose per definitie een metabole acidose. Er zijn veel ziektebeelden die een metabole acidose kunnen veroorzaken. De meest bekende zijn:
- lactaatacidose (teveel aan melkzuur in het lichaam);
- ketoacidose (teveel ketonen, meestal bij diabetische ketoacidose);
- intoxicaties met diverse middelen of medicijnen;
- nierfalen (de nieren kunnen geen bicarbonaat opnemen).
Kenmerkend bij een metabole acidose is een verlaagd serum bicarbonaat. Dit kan worden veroorzaakt door:
- verhoogde mate van consumptie van bicarbonaat door binding met de overmatig aanwezige zuren in het lichaam;
- verhoogde uitscheiding van bicarbonaat door abnormale uitscheiding (bijvoorbeeld diarree, nierfalen).
Dit verlaagde serum bicarbonaat leidt, indien ongecompenseerd, tot een verlaging van de pH. Er is immers minder base (bicarbonaat) en relatief meer zuur. Normaliter treedt respiratoire compensatie op door hyperventilatie: er wordt in verhoogde mate koolstofdioxide door de longen uitgeademd waardoor de serum CO2 concentratie daalt en de pH wordt verhoogd. Indien de pH terugkeert naar de normaalwaarde, spreekt men van een volledig respiratoir gecompenseerde metabole acidose. Indien de pH nog steeds abnormaal laag is terwijl de PCO2 ook verlaagd is, spreekt men van een partieel gecompenseerde metabole acidose. De compensatie is dan slechts gedeeltelijk ingetreden.
Normaliter verwacht men een daling van 1.2 mmHg (0.16 kPa) in PCO2 voor 1 mmol/L daling in [HCO3–].
Wanneer de PCO2 verhoogd en de [HCO3–] verlaagd is, spreekt men van een gecombineerde metabole en respiratoire acidose.