Bicarbonaat en Base Excess

Bepaling van het serum bicarbonaat en van de zogenaamde Base Excess (base-overschot) wordt routinematig als onderdeel van de zuur-base status gedaan. Beide bepalingen hebben hetzelfde doel: het bepalen van de metabole component in het zuur-base evenwicht.
Belangrijk is om te beseffen dat een afwijkende bicarbonaat of base excess waarde niet hetzelfde inhoudt als een primair metabool probleem. Ook bij een primair respiratoir probleem kan een afwijking detecteerbaar zijn in de bicarbonaat (of base excess) waarden.

Het serum bicarbonaat geeft aan wat de base-status is van het lichaam en is hiermee complemetair aan de zuur-status (concentratie waterstofionen in het lichaam). Het serum bicarbonaat dient geënterpreteerd te worden in combinatie met pH, PCO₂ en de klinische presentatie.
Voorbeelden:

1. Hoog bicarbonaat, hoog PCO₂, normale pH: Er is sprake van een gecompenseerde situatie. Ofwel een gecompenseerde metabole alkalose, ofwel een gecompenseerde respiratoire acidose. De klinische presentatie moet hier verder uitkomst bieden. Is hier bijvoorbeeld sprake van een COPD patiënt met een normale nierfunctie of anderzijds een dialysepatiënt met een normale longfunctie?
2. Hoog bicarbonaat, normaal PCO₂, verhoogde pH: Er is hier wellicht sprake van een metabole alkalose waarbij de patiënt nog niet respiratoir heeft gecompenseerd. Bij een dergelijke klinische presentatie dient men zich af te vragen waarom sprake is van een metabole alkalose en waarom de patiënt niet respiratoir compenseert. Dit verhaal past bij een intoxicatie met middelen die een metabole alkalose en tegelijkertijd een verstoorde functie van de ademhalingsstelsel kunnen bewerkstelligen (verstoorde compensatie). Een andere klinische presentatie met deze waarden ziet men veel vaker in de praktijk: een chronische COPD patiënt met chronische hypercapnie en verhoogde serum bicarbonaatwaarden ten gevolge van metabole compensatie. Wanneer deze patiënt acuut hyperventileert (door bijvoorbeeld ernstige pijn, shock e.d.) wordt de koolstofdioxide afgeblazen terwijl het serum bicarbonaat persisteert.
3. Laag bicarbonaat, laag PCO₂, normale pH. Dit past bij ofwel een gecompenseerde metabole acidose ofwel een gecompenseerde respiratoire alkalose.. Wederom is de klinische presentatie van belang. Hebben we hier te maken met een patiënt die chronisch hyperventileert ten gevolge van longembolieën? Is hier wellicht sprake van een patiënt die een koolzuuranhydraseremmer (bijv. Diamox) overdosering heeft gehad en respiratoir compenseert?

Base Excess
Eenvoudig gedefiniëerd, is base excess het overschot aan base dat in het bloed aanwezig is. Specifieker gesteld wordt de base excess berekend als de hoeveelheid base die aan een liter bloed moet worden toegevoegd om de pH naar 7.40 te brengen. Hierbij wordt uitgegaan van geoxygeneerd bloed, een standaard temperatuur van 37ëC en een PCO₂ van 40 mmHg (5.32 kPa).
De normale (referentie) grenswaarden voor base excess zijn +2 tot -2 mmol/L.
Voor base excess geldt hetzelfde als voor bicarbonaat: een afwijkende base excess waarde geeft niet aan dat sprake is van een primair metabool probleem. Het geeft slechts aan in welke mate sprake is van een metabool component bij een zuurbase stoornis. Dit component kan primair zijn, maar ook het gevolg van compensatie (bij een primair respiratoire oorzaak).